جوکر بانوان حاشیه‌ساز شد | وقار و متانت یا حرکات موزون و خنده‌های بلند؟
«جوکر با بانوان می‌آید»، «خانم‌ها آقایان! من اولین خانمی هستم که پایم را در برنامه جوکر گذاشتم» یا «آقا! انصافاً ما بهتریم یا پسرا؟» این‌ها تنها گوشه‌ای از تبلیغات ابتدایی برنامه جوکر بانوان است. البته احسان علیخانی پیش از این درباره دلیل غیبت بانوان در برنامه جوکر گفته بود که «اگر شرایطش فراهم باشد و اجازه‌اش صادر شود کاملاً آمادگی این کار را داریم... م. اگر یک کم چارچوب‌ها را باز کنند خیلی کار‌ها می‌شود کرد»!
طی چند هفته گذشته دو قسمت از برنامه جوکر بانوان به نمایش درآمده و این در حالی است که روابط عمومی ساترا می‌گوید که «مجوز انتشار برای برنامه جوکر ۲ صادر نشده است»، تا این لحظه نمایش خانگی جوکر بانوان واکنش‌های متفاوتی را در پی داشته است که نمونه آن راه‌اندازی پویش اعتراض مردمی در خبرگزاری فارس با عنوان «حیازدایی با چاشنی خنده در جوکر» است که بیش از ۱۰ هزار امضا را به ثبت رسانده است.
اولین‌های حضور کمدین زن بعد از انقلاب
در این اثنا حضور زنان در برنامه‌های طنز بعد از انقلاب اسلامی همواره وجود داشته است. جرقه حضور فعال‌تر بانوان در برنامه‌های طنز به سال ۱۳۷۳ بر می‌گردد، جایی که سریال «ساعت خوش» مهمان خانه‌ها بود و فاطمه هاشمی و مرحوم پوپک گلدره حضور داشتند. البته در دهه هشتاد، تعداد بازیگران زن کمدی مانند بهنوش بختیاری، شقایق دهقان، بهاره رهنما، شهربانو موسوی، مریم امیرجلالی، فلامک جنیدی، مرجانه گلچین و سوسن پرور بیش‌تر شد.
منتها با بروز و ظهور پلتفرم‌های تصویری در فضای مجازی این روز‌ها شاهد برخی برنامه‌های طنز هستیم که انگار خطوط قرمزی در آنجا مطرح نیست، خط قرمزی مبتنی بر جایگاه و ارزش یک زن ایرانی مسلمان! نگاهی گذرا به برنامه‌هایی نظیر «اسکار»، «شب آهنگی»، «تی ان تی» و حتی «جوکر» این ادعا را ثابت می‌کند.
مادر بودن در جوکر بانوان ضد ارزش است!
در اینجا به بحث چالشی این روز‌ها درباره جوکر بانوان بر می‌گردیم، قرار است در این بخش برخی سکانس‌های این ۲ برنامه را با هم مرور می‌کنیم:
جایی که گیتی قاسمی با نشان دادن عکس مادر ناصرالدین شاه مهد علیا، او را به عنوان عمه خودش معرفی می‌کند و یکی از شرکت‌کنندگان با تمسخر چهره مهدعلیا، به شوخی می‌گوید که «او دختر شایسته زمان خودش بوده است». آن هم مهد علیایی که یکی از با نفوذترین زنان عصر خودش (البته شریک قتل امیرکبیر) بود. حال اینکه استفاده از عنوان «دختر شایسته» و پرداخت به مسابقه باطلی که زنان و دختران جوان را در حد شی می‌دانند خود مروج فرهنگ غربی است.
همچنین در قسمت جوکر تایم، وقتی مراسم ختم ژاله صامتی اجرا می‌شود، در اینجا شاهد حضور مردان بازیگر در کنار بانوان هستیم که میمیک چهره بانوان در برابر مردان همراه با خنده‌های ممتد و بلند در مقابل دوربین ثبت می‌شود.
در این میان پژوهشگر زنان و رسانه صغری عاشوری می‌گوید که در این سکانس این نکته به ذهن متبادر می‌شود که چیدمان برنامه توسط مردان است، حتی میهمانان کمکی نیز مردان هستند، این در حالی است که زنان در کنار مردان با خنده‌های آنچنانی به اجرا می‌پردازند، اجرایی که هیچ طرحی برای افزودن بر فرهنگ ایرانی و اعتلای زن بازیگر و هنر این کشور ندارد.
بار‌ها در سکانس‌های مختلف شاهد قسم خوردن افراد و لقلقه زبان بودن در خصوص قسم به خدا و جان مادر هستیم و برای هر امر کوچکی به طور مداوم تکرار می‌شود، در حالی که در فرهنگ ایرانی و شرع اسلام قسم‌خوردن دارای قداست است.
یا سخره گرفتن مادربزرگ‌ها دیگر روایت تلخ از یک سکانس جوکر بانوان است، تلفظ اشتباه لغات از سوی مادربزرگ‌ها که میرعلمی و ستوده آن را روایت می‌کنند، جایگاه مادربزرگ‌ها و بزرگ‌تر‌های فامیل را به چالش می‌کشند.
همچنین خنده‌های بلند دسته‌جمعی زنان و حرکات بدن آن‌ها در قسمت «خنده آزاد» جوکر در جلوی دوربین که به طبع نگاه هزاران بیننده را به دنبال دارد، جای بسی تأمل است، زیرا در فرهنگ غنی ایران زن سمبل وقار و متانت است و در برابر چشمان مردان این حرکات به دور از شأن زنان است.
در ادامه جوکر بانوان وقتی سوسن پرور در قالب گوینده به نتایج بازی اشاره می‌کند، متوجه می‌شود مادران این گروه کارت زرد نگرفته‌اند و می‌گوید که فهمیدم «اگر بچه‌دار شوید دیگر خنده روی لبانتان نمی‌آید»! «مادران بدون کارت زردند»، «اگر بچه‌دار شوید دیگر نمی‌خندید» و ... در این بخش این بازیگر زن با سخره گرفتن تبلیغ فرزندآوری، فحوای سخنش تبلیغ ضدفرزندآوری است و حتی مادر شدن را یک ضد ارزش قلمداد می‌کند. در واقع پرور با یک جمله ۲ تیر به سمت بالاترین ارزش زنان شلیک می‌کند.
در بخشی دیگر وقتی احسان علیخانی از متین ستوده می‌خواهد سکوتش را بشکند، او با تغییر میمیک صورت از دیگر بازیگران می‌خواهد بگویند ادای چه کسی را در می‌آورد؟ همین سوال که اگر گفتید ادای چه کسی را در می‌آورم؟ مجوز عشوه گری و ادا و اطوار را می‌دهد و همه تماشاگران چشم می‌دوزند که بفهمند این ادا و اطوار زنانه برای کدام خواننده زن است؟! این طنز در لایه پنهانش چه چیزی به شأن زن ایرانی اضافه می‌کند، آیا این مجوزی برای عادی‌سازی عشوه‌گری زنانه در فضای تصویری نیست؟!
با این وجود نوع پوشش برخی بانوان جوکر همانند برخی برنامه‌های تولیدی پلتفرم‌های تصویری از لاک‌های جیغ و آرایش‌های تند گرفته تا لباس‌های آب رفته، در پروسه عادی‌سازی بی‌حیایی و بی‌حجابی گوی سبقت را از یکدیگر گرفته‌اند. در حالی که پوشش زنان در فرهنگ ایرانی بسیار فاخرتر است و این هجمه به پوشش در برنامه جوکر و حتی دیگر برنامه‌های رئالیتی‌شو را نمی‌توان به سادگی از کنار آن گذشت.
در سکانسی دیگر قرار است مسلمی ویزای ایران را بگیرد، او هنگام نام بردن منارجنبان بدنش را می‌لرزاند، آن هم یک بانوی ۶۸ ساله، بار‌ها آن تیک «یو یو» اش را در جوکر اجرا می‌کند و حتی در مراسم ختم ژاله صامتی هنگامی که نیکخواه از او می‌خواهد بار دیگر یو یو را اجرا کند، این بار بیش‌تر بالا و پایین می‌پرد و می‌گوید که «می‌خواهم برم بالا بالاتر، می‌خواهم برم بالا بالاتر، یو یو» و بعد از آن دیگر بازیگران زن این حرکات موزون را انجام می‌دهند. آیا شأن بانوی هنرمند این است!
یکی دیگر از انتقاد‌های وارد به این برنامه حضور احسان علیخانی به عنوان داور مسابقه است. علیخانی لحظه به لحظه خنده‌های حتی پنهانی بازیگران زن را رصد می‌کند. در این اثنا او واکنش‌های ناخود آگاه و هیجانی و قهقهه‌ای بلند را به بازی طنز زنان دارد. این اتفاق به خودی خود هنجارشکنی آشکاری با فرهنگ اسلامی و شأن انسانی زنان در جامعه ماست. نمی‌توانیم به سادگی از کنار این سکانس‌ها عبور کنیم. حداقل طی چند سال گذشته به همه ثابت شده است که فیلم و رسانه چقدر در عادی‌سازی روابط ساختارشکنانه اثر داشته است.
در بخش دیگری که احسان علیخانی برای دادن کارت اخطار به جمع زنان می‌پیوندد؛ سوسن پرور از همان ابتدا با تقلید از یوسف تیموری در جوکر مردان، با گزارشگری هیجان‌انگیز به استقبال و بدرقه احسان علیخانی می‌رود. تعریف و تمجید‌ها از علیخانی از طرف ایشان به دور از شأن یک خانم است و احساس خوبی را برای یک خانم بیننده هم به وجود نمی‌آورد، به خصوص اینکه احسان علیخانی نیز نگاه از بالا به پایین دارد و حتی گاهی بی‌تفاوت از کنار سوسن پرور عبور می‌کند، هر چند ژاله صامتی در سکانس‌هایی تلاش می‌کند این قدرت مردانه تک نفره را نسبت به این جمع زنانه بشکند.
این موارد تنها گوشه‌ای از سکانس‌های اجرا شده در برنامه رئالیتی‌شو جوکر است و، اما در قسمت‌های بعدی با توجه به تیزر برنامه قرار است مخاطبان با صحنه‌های دیگری مواجه شوند و آیا باز هم ساترا منفعل عمل خواهد کرد؟!
فرهنگ ایرانی چه انتظاری از زنانش دارد؟
در این تمدن و فرهنگ، زن ایرانی همواره مظهر آرامش، نجابت، صبر و وفاداری است. به همین خاطر وقار و متانتی که از او انتظار می‌رود بیش از انتظار از جامعه مردان است. حال در چنین شرایطی تصویر زن در رسانه که در حال قهقهه زدن، بالا یا پایین پریدن یا به اصطلاح بر خلاف عرف جامعه و ناقض متانت و وقار باشد، در فرهنگ ایرانی دشوار است.
بی‌شک زنان در انقلاب اسلامی از جایگاه والایی برخوردار هستند که این لودگی‌ها را در قامت یک بانوی مسلمان پذیرا نمی‌شود. در این میان درباره نوع حضور زن و مرد نامحرم در کنار یکدیگر نظرات متعددی میان فقها و علما وجود دارد، همچنین در زمینه گوش دادن به صدا یا خنده زن نیز احکام متفاوتی وجود دارد و در اغلب آن‌ها شرط ایجاد مفسده وارد شده است. به عبارتی دیگر بنا به اصل «عدم اشاعه فحشا» نباید نوع حجاب، رفتار و روابط زن و مرد به نوعی نمایش داده شود که مخاطب موارد خلاف شرع را به صورت معمول و رایج ببیند و قبح آن شکسته شود.
تیغ تند شوخی‌های جنسی در جوکر آقایان!
بماند که در فرهنگ ایرانی، دقت و کنترل در گفتار و رفتار در جمع خانواده و جامعه همیشه وجود داشته، موردی که با آغاز فصل دوم جوکر با عنوان «طبقه ۲۱» کمرنگ دیده می‌شود، به گونه‌ای که منتقد سینما کیوان کثیریان می‌گوید که اگر اهل شنیدن شوخی‌ها جنسی رکیک و لودگی‌های سطح پایین هستید، اگر دوست دارید با اینجور شوخی‌های پایین تنه‌ای بخندید و «گوشتان به شنیدن آن‌ها عادت دارد، حتماً جوکر را ببینید».
بله! رقص‌های پیاپی در فصل دوم جوکر که گاهی به صورت کامل نمایش داده می‌شود تا جایی پیش رفته است که به ظاهر مورد اعتراض مجری برنامه واقع شده و می‌گوید که «دوستان هر ضبطی، یک پخشی هم دارد»، تا به این طریق خودش را مبرا نشان دهد.
چند سؤال مهم ... به هر حال در رابطه با برنامه جوکر و حضور زنان؛ اگرچه تولیدکنندگان این برنامه کوشیدند خود را طرفدار به میدان آمدن زنان جلوه دهند و آنقدر که زنان بازیگر حاضر در این برنامه برایشان هورا کشیدند، اما سؤال این است این برنامه چه کار جدیدی در ارتقا صنعت بازیگری و کیفیت طنزپردازی زنان ارائه کرده است؟ آیا بر کرامت زنان طنز پرداز افزوده است؟! آیا سبب شده تا مردم تماشاگر این برنامه به توانمندی طنز پردازی این زنان و احترام بیش از پیش به شخصیت آنان به عنوان زن فعال در عرصه هنر، اعتراف کنند؟! پاسخ تلخ این پرسش‌ها خیر است.
اینکه دختران و زنان ایرانی باید شاد باشند و شاد زندگی کنند، شکی نیست. منتها عدم برنامه‌ریزی صحیح و ارائه راهکار‌های عملیاتی بعد از ۴۵ سال از انقلاب اسلامی رضایت بانوان را به دست نیاورده است. در اینجا شاید نوک پیکان به سمت شورای عالی انقلاب فرهنگی و متولیان فرهنگی کشور نظیر سازمان تبلیغات اسلامی برود، اما کوتاهی جامعه هنری هم مزید بر علت است.
